Gaz lambası, elektrik olmayan yerlerde veya elektriğin ulaşmadığı yerleşim yerlerinde aydınlanmak için kullanılan bir alettir. Gaz lambası, yakın zamanlara kadar Anadolu'da ve Orta Doğu'da elektrik olmayan köylerde kullanılmaya devam edilmekteydi. Elektrik kesintilerinin sık yaşandığı kırsal bölgelerde veya Karadeniz bölgesinde yüksek yaylalarda gaz lambası kullanımına halen devam edilmektedir. Gaz lambasının nostaljik bir etkisi olduğu için, dekoratif obje olarak da evlerde veya nostaljik işletmelerde kullanılabilir.

Gaz lambaları, ham petrolden ilkel şekli ile 1700'lü yılların başından beri kullanılmaktadır. Daha basit şekli ile "kandil" olarak da bilinen gaz lambası, sokak aydınlatması, ev aydınlatması veya hareket halinde iken gece aydınlanma sağlamak amacıyla 1700'lü yılların başından beri kullanılmaktadır. Bilinen son hali olan, gaz dolu bir haznenin içinden yassı bir fitilin geçtiği ve bu fitilin yakılıp ampul şeklinde bir cam ile kapatıldığı şeklini, İsviçre vatandaşı olan Argand vermiştir. Sonrasında gaz lambaları şekil ve içerik olarak çok değişmese de ticari amaçlı süslemeler yapılmıştır.

Yurdumuzda 1800'lü yıllardan itibaren ev, işyeri ve kahvehanelerde yaygın kullanımına başlanmıştır. Hatta 1900'lü yıllarda 5 milyonun üzerinde gaz lambası kullanıldığı eski yazılımlarda mevcuttur. Elektriğin icadı ve dünya üzerinde yaygınlaşmaya başlaması ile gaz lambası kullanımı azalmaya başlasa da, ülkemizde özellikle Anadolu'da yakın zamana kadar hala gaz lambası ile aydınlanan bölgeler vardı.

Gaz lambası, genellikle metal veya camdan yapılmış bir hazneye sahiptir. Bu hazne, gazyağı gibi yanıcı bir sıvı ile doldurulur. Haznenin içinden geçen yassı bir fitil, gazyağını emer ve ucunda sürekli yanar. Fitilin etrafındaki cam koruyucu, alevi rüzgardan korur ve daha sabit bir ışık sağlar.

Gaz lambalarının çalışma prensibi oldukça basittir. Yakıt haznesindeki gazyağı, fitil tarafından emilir ve fitilin ucuna doğru hareket eder. Fitilin yakılması ile birlikte gazyağı buharlaşır ve yanmaya başlar. Yanma sonucu oluşan ısı ve ışık, fitilin etrafındaki cam koruyucu sayesinde daha verimli bir şekilde yayılır.

Gaz lambaları, tarih boyunca çeşitli amaçlar için kullanılmıştır. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

Özellikle elektrik kesintilerinin sık yaşandığı bölgelerde alternatif bir aydınlatma kaynağı olarak hala tercih edilmektedir.

Gaz lambaları, sadece bir aydınlatma aracı olmanın ötesinde, tarihsel ve kültürel bir öneme de sahiptir. Özellikle Anadolu'da ve Orta Doğu'da, gaz lambaları sosyal ve kültürel hayatın bir parçası olmuştur. Kahvehanelerde, evlerde ve çeşitli toplumsal etkinliklerde gaz lambaları, insanların bir araya gelip sohbet ettiği, hikayeler anlattığı ve toplumsal bağları güçlendirdiği yerlerin aydınlatılmasında kullanılmıştır.

Gaz lambalarının bu tarihsel ve kültürel önemi, onların günümüzde de nostaljik ve dekoratif bir obje olarak değer görmesini sağlamaktadır. Modern aydınlatma teknolojilerinin yaygınlaşmasına rağmen, gaz lambaları hala geçmişe bir pencere açmak ve eski zamanların atmosferini yaşatmak amacıyla kullanılmaktadır.